"Olentzaro arratseko haizeak hiru hilabete iraungo du"

Neguko eguraldia iragartzen duen Olentzaroren sekretuak

Sarrera

Neguko eguraldia, askotan, lausoa eta ezustekoz betea izaten da. Gaur egungo teknologia aurreratuenak ere, noizean behin, huts egiten dute beren iragarpenetan, eta elurtea espero genuen lekuan, eguzkia agertzen da. Baina, satelite eta eredu matematiko konplexuak existitu aurretik, gure arbasoek bazuten naturarekin hitz egiteko modu bat. Irudika dezagun baserritar bat Gabon gauean, atea ireki eta kanpora ateratzen, ipar haizearen ziztada hotza edo hego haizearen laztan hezea masailetan sentituz. Momentu horretan, bere hezurretan bazekien zer zekarkiten hurrengo hilabeteek. Jakituria hori, ahoz aho belaunaldiz belaunaldi transmititu den esaera zahar misteriotsu batean ezkutatzen da.

1. Esaera zaharra: zer dio Olentzaroko haizeak?

"Olentzaro arratseko haizeak hiru hilabete iraungo du". Esaera honek, hitzez hitz, oso mezu argia du: Olentzaro arratsean, hau da, Gabon gauean, nagusi den haizeak hurrengo hiru hilabeteetan zehar jarraituko duela. Euskal kulturako egun seinalatu horretako fenomeno meteorologiko soil bat, negu osorako iragarpen bihurtzen da.

Olentzaro arratseko haizeak hiru hilabetean iraungo du

Hitz gutxitan, tradizioak jakituria biltegi bat eskaintzen digu. Guretzat gaur egun pasadizo bat izan daitekeena, iraganean, komunitate oso baten plangintzarako funtsezko informazioa izan zitekeen, nekazaritzatik hasi eta eguneroko bizitzaraino.

2. Hitzetatik haratago: Herri meteorologiaren adibide bat

Sineskeria hutsa ala naturaren behaketa sakona? Erraza litzateke esaera hau sineskeria huts gisa baztertzea, baina haren atzean logika sakonago bat egon daiteke. Ez dugu magiaz hitz egiten, baizik eta belaunaldiz belaunaldi metatutako behaketa enpirikoaz. Agian, behatu zuten Gabon gaueko ipar haize egoskor batek, mendietatik hotz eta lehor zetorrenak, presio altuko egoera bat finkatzen zuela, negu gorri baina oskarbi bat ekarriz. Aldiz, hego haize heze batek Atlantikoko borraska etengabeen segida iragar zezakeen hurrengo hiru hilabeteetarako. Herri-meteorologia hau zientzia enpirikoaren forma xume baina baliotsu bat da, gure arbasoek naturarekin zuten lotura estuaren lekuko.

3. Herri jakituriaren balioa gaur egun

Zer irakats diezaguke gaur egun esaera zahar batek? Datuen eta teknologiaren aroan bizi garen honetan, zer balio du horrelako esaera zahar batek? Erantzuna bere funtzio praktikotik haratago doa. Ezagutza mota honek balio sinboliko eta kultural izugarria gordetzen du.

Ahozko tradizio hauek ez dira iraganeko erlikia soilak; gure ondare immaterialaren zutabe biziak dira, gure aitona-amonen mundua ikusteko moduarekin lotzen gaituen memoria. Gure nortasunaren eta memoria kolektiboaren parte dira, sustraiei lotzen gaituen hari ikusezin bat.

Amaierako gogoeta

"Olentzaro arratseko haizeak hiru hilabetean iraungo du" esaldi soil bat baino askoz gehiago da. Hitz gutxitan, tradizioa, naturaren behaketa eta kultura uztartzen dituen jakituriaren kapsula txiki bat da. Gure arbasoen ahotsa gogorarazten digu, naturaren seinale txikienei ere erreparatzeko eskatuz.

Gabon gauean, haizeak zure leihoa jotzen duenean, entzungo duzu esaera zahar baten oihartzuna?