EtnoMet eta Aroaren berbaroak

Adar berba emankor-emankorra dugu euskaraz. Jatorrizko esanguratik abiaturik, euskaldun jendakiak hainbat irudi sortu ditu: lantegiko sirenotsak jotzen duenez geroztik, ostera ere jo arte lan egiten badugu, adarretik adarrera jarduten dugula esango dugu; egun guztian erdi galduta eta enteratzen ez naizela bizi banaiz, esango didate ilargiaren adar puntan bizi naizela; txorakeria galantak edo xelebrekeriak egiten dituenari euskaldun jator eta prestu batek beste bati adar bat falta duela esango dio; gure adiskideren bati bihurri eta petraltxoa baldin bada, akerraren adarrak baino okerragoa dela esango diogu; ildo beretik, norbaitez ari bagara eta gogor-gogorra dela adieraztekotan, esango dugu akerraren adarra baino gogorragoa dela hori; bart, adibidez, goian behean hasi zuen euria, ibaika, bada, kasu horretan adarka ari zuela esan genezakeen; azkenik, ez pentsa hau adar-jotze hutsa izan denik!

  Hemendik hartua 10. "Haize indartsua" ez da egokia. Hiztuneriak era askotara adierazten du haizearen intentsitatea: adjektiboak erabiltzen ditu ( zakar. ..); aditz-lokuzioak ( haizeak erru eman... ); hitzak errepeikatzen ditu ( bizi-bizi dabil); hitz elkartuak erabiltzen ditu ( haize-erauntsia ...). Halaber, "haizea egiten du" sekulako kalkoa da: haize dabil da egokiena. 11. "Eguraldi txarrari aurpegi ona" sekulako kalko kulturala da. Hauxe duzue aproposena: Gibel egion/k ekaitzari, bular aldi onari edo Aro gaiztoari, bular . 12. Oso kontu ezezaguna, holofrasia: hitz batek esaldi oso bat ordezkatzen du; adibidez, edonoraro / inoraro , " edonora joateko eguraldi ona" eta "inora ere ez joateko eguraldi eskasa".  "Gaur edonoraro dago" edo "Gaur ez dago inorarorik ". 13. Euskal Herriko aroa laburbiltzen duen aro-atsotitza: Iparra bebil, mendebala bego, hegoa gero (haizeen bilakaera). 14. Azkuek asmatutako ostagi be...

  Hemendik hartua 6.  Herri-hitzek ekarpen handia egin diezaiokete Meteorologiaren lexikoari ; adibidez, "severe weather" adierazteko ARO GAITZA edo ALDI GAIZTOA erabil litezke inolako arazorik gabe. Biak bizirik daude hainbat hizkeratan. EZ DAGO ASMATU BEHARRIK.  7. Eder askoa da urtaroen eta hilabeteen inguruko esamolde eta atsotitzak erabili eta hedatzea : Gotzon Garateren webgunea iturri paregabea da. http://www.ametza.com/bbk/htdocs/garate.htm. Komunitate baten arima eta "ideologia linguistikoa"islatzen da esamolde eta atsotitzetan.  8. Erabil itzazue euskal esapideak, eta saihetsi erdal kalkoak ; adibidez, "atertu du", ez "euria gelditu da". "Ibaika ari du" (euskal ikuspegia) VS "a mares" (gaztelaniaz). Hala eta guztiz ere, antzinako mailegu semantikoren bat ere badugu; esaterako "suilka"  (a cántaros). 9. Eguzkiak ezizenak eta goitizenak dauzka euskaraz . "Lorentzo" erabiltzeak ez dauka inongo kultur...

Hemendik hartua 4.Burmuinean daukagun ADIMEN-BEGIA (Mind´s eye), argazki-makinaren antzekoa, gai da hitz eta esapide berriak sortzeko: irudikatzen duguna pertzepzio-era guztien bidez eskuraturiko esperientzia guztietan tinkaturik dago; esaterako, orain dela urte batzuk, Gernikako urriko azken asteleheneko azokan, hamaikatxo taloren usainpean, eta euria-lardatsa ziharduela, lagun batek galdetu zidan nola dei zekiokeen euri mota hari. Erantzun nion egokiena, agian, TALO-EURIA zela, hauda, azoketako talo usaineko euri mehe eta xehea. 5. Ez erabili kalkorik; bai, ordea, antzina-antzinako maileguak. Esate baterako.      *ZERUA EZ DA URDINA oskarbi dagoela adierazteko. Ortziaren egoera, hodei baiaren edo hodei ezaren bitartez azaltzen da; beraz, OSKARBI / GARBI DAGO edo LAINOTUTA / HODEITUTA / TAPATUTA DAGO eta, jakina, antzeko esapideak. Gaur egun, oraindik, ekialdeko zenbait hizkeratan URDIN ez da garbi, zikina baizik; hortaz, URDIN(KARA) DAGO-k lainotuta esan nahi du....

  Hemendik hartua 1. Saia zaitez zeure inguruko hitzak erabiltzen. Horrela kultura hurbilena bultzatuko duzu: 0 km. Ez alferra izan, zenbait berba edo kontu ez badakizkizu, galde egiezu adinekoei. 2. Inguru erdaldunean bizi izanez gero, ikusi ETB1en Andoni Aizpururen aro-iragarpenak eta irakurri orain arteko Joxe Landarenak GARAn. Zoritxarrez, duela gutxi utzi dio iragartzeari. 3. Tokian tokiko hitzak ikasiko badituzu, sar zaitez Euskaltzaindiaren webgunean eta "Dialektologia" sailean: saka ezazu "Euskararen Herri Hizkeren Atlasa" (EHHA). Jarraituko dugu...

    Jarindo mendia. Hemendik hartua San Andres egunaren inguruan atsotitz ugari daude, hitzunen iruditerian egun nabaria da-eta. Antzina hsiko otezuen negua egun horretan? Ezagunena San Andresetan elurra hankazpitan. Aurten, behintzat, ez da inondik inora ere beteko: hego-haizeak erasaten irauten digu. Beste atsotitz batzuei, ostera, Gotzon Garateren gordailuan astindu genien hautsa oroitaraztekotan, hain zuzen ere. Haietariko batek, San Andres kolko bete tremes -ek hizpide eman zion blog honetako Tomax irakurle nekagaitzari: Polita "tremes" horren kontua. Harluxeten hiztegiak dioenez: "1. Garia eta zekalea (zenbait tokitan, artirina eta legamia) nahasiz egindako ogia. 2. Zahi txikia. Tremes-ogia". Ba ote da tremesik gure okindegietan? Aurton, aldiz, beste "(en)tremes" bat dugu mintzagai: San Andres, entremes, goizean azaroa ta arratsean ez. Pello Zabala zenak Naturaren mintzoa deritzon liburu ezin apainagoan -beti mesanotxean eduki beharrekoa- hauxe ...