EtnoMet eta Aroaren berbaroak

Hemendik hartua Sarrera: Euria baino zerbait gehiago Euskal Herrian euria eguneroko kontua da, gure paisaiaren soinu-banda eta gure lurraren berdetasunaren arrazoia. Baina fenomeno arrunt horren atzean, gure hizkuntzak altxor harrigarriak ezkutatzen ditu. Euskarak ez du euria soilik deskribatzen; mundua behatzeko, sailkatzeko eta sentitzeko modu oso bat gordetzen du bere baitan. Altxor hori ulertzeko, "adimen-begia" kontzeptua ezagutu behar dugu: hizkuntza bakoitzak mundua ikusteko duen modu berezia, errealitatea kodetzen duen barne-logika. Goazen, bada, euskararen adimen-begiak euriari buruz gordetzen dituen bost sekretu harrigarri deskubritzera. 1. Azeria Japonian ezkontzen da eguzkia eta euria ari duenean Eguzkia eta euria aldi berean gertatzen direnean, euskarak izen asko ematen dizkio fenomeno bitxi horri. Baina, zalantzarik gabe, deigarriena Azeri-ezkontza da. Irudi poetiko eta misteriotsu horrek, ordea, uste baino sekretu sakonagoa gordetzen du. Harrigarriena da Euska...

 

Gure arbasoek eguraldiaz zekiten 5 gauza harrigarri  Gaur egun, eguraldia nolakoa izango den jakin nahi dugunean, poltsikora joaten gara. Sakelako telefonoa atera, aplikazio bat ireki, eta berehalakoan daukagu erantzuna: tenperatura, haizearen abiadura, euri-probabilitatea... Datu zehatzak eta hotzak, sateliteek eta algoritmoek kalkulatuak. Erosoa da, zalantzarik gabe, baina prozesu horretan zerbait galdu dugu bidean: naturarekin genuen harreman zuzena, behaketan eta esperientzian oinarritutako jakituria sakona. Gure arbasoek ez zuten aplikaziorik, baina bazuten tresna are boteretsuago bat: hizkuntza bera. Euskarak, mendeetan zehar, eguraldiaren ñabardura txikienak deskribatzeko hitz-altxor ikaragarria metatu du. Hitz horiek ez dira izen soilak; mundua ikusteko eta ulertzeko modu baten isla dira, naturaren fenomeno bakoitzari arreta handiz begiratzen zion kultura baten ondarea. Hitz bakoitza leiho txiki bat da gure arbasoen mundura. Blog sarrera honetan, altxor linguistiko horren b...

    Jarindo mendia. Hemendik hartua San Andres egunaren inguruan atsotitz ugari daude, hitzunen iruditerian egun nabaria da-eta. Antzina hsiko otezuen negua egun horretan? Ezagunena San Andresetan elurra hankazpitan. Aurten, behintzat, ez da inondik inora ere beteko: hego-haizeak erasaten irauten digu. Beste atsotitz batzuei, ostera, Gotzon Garateren gordailuan astindu genien hautsa oroitaraztekotan, hain zuzen ere. Haietariko batek, San Andres kolko bete tremes -ek hizpide eman zion blog honetako Tomax irakurle nekagaitzari: Polita "tremes" horren kontua. Harluxeten hiztegiak dioenez: "1. Garia eta zekalea (zenbait tokitan, artirina eta legamia) nahasiz egindako ogia. 2. Zahi txikia. Tremes-ogia". Ba ote da tremesik gure okindegietan? Aurton, aldiz, beste "(en)tremes" bat dugu mintzagai: San Andres, entremes, goizean azaroa ta arratsean ez. Pello Zabala zenak Naturaren mintzoa deritzon liburu ezin apainagoan -beti mesanotxean eduki beharrekoa- hauxe ...

  Asto-karreretatik Genaroren haizera: euskarak eguraldiaz ezkutatzen dituen 5 altxor Sarrera: Eguraldia baino askoz gehiago Gaur egun, eguraldiaz hitz egitean, datuetan eta iragarpenetan pentsatzen dugu ia berehala. Telefonoari begiratzen diogu, tenperatura, hezetasun-ehunekoa eta euri-probabilitatea egiaztatuz. Gure mundu modernoa zifretan eta grafikoetan oinarritzen da, eguraldia fenomeno fisiko huts gisa ulertuz. Baina, zer gertatuko litzateke eguraldia beste modu batean ulertuko bagenu, modu sakonago, poetikoago eta kulturalki aberatsago batean? Euskarak, hain zuzen ere, leiho hori irekitzen digu. Kepa Diegezen EGURALDIAREN EUSKARA liburuan, egileak "aro-bidaiari" baten rola hartzen du, Euskal Herrian barrena bidaiatuz eguraldiari lotutako hitz eta esamolde zaharrak biltzeko. Bidaia horrek ez ditu soilik hitzak azaleratzen; mundu-ikuskera oso bat erakusten du. Artikulu honetan, aro-bidaiari horren eskutik abiatuko gara, bidaia horretan aurkitutako bost altxor harrigarri...

Denok dugu buruan elurraren irudi bat: paisaia zuri, isil eta magikoa. Baina Euskal Herrian, fenomeno bakar horrek hamaika aurpegi eta dozenaka izen ditu. Gure arbasoek zerutik erortzen zen maluta bakoitzari begiratu eta hitz berezi bat oparitu zioten, bakoitza bestea baino poetikoagoa. Artikulu honetan ez dugu elurraz bakarrik hitz egingo; naturarekin genuen harremanaren mapa galdu bat argitara aterako dugu, elurraren hizkeran ezkutatuta dagoena. Presta zaitez elurra gure arbasoen begiekin ikusteko. 1. Uste baino askoz gehiago: 50 izen baino gehiago maluta bakarrarentzat Datu nagusia harrigarria da: Euskal Herriko 200 herri baino gehiagotan elur-maluta izendatzeko 50 hitz desberdin baino gehiago dokumentatu dira. Ez gara ari ahoskera-aldaera txikiei buruz soilik, baizik eta tokian tokiko kultura eta mundu-ikuskera islatzen duten hitz erabat ezberdinei buruz. Aniztasun hori eskualde handitan antolatzen da, hitz-familia nagusiak sortuz. Esaterako, mataza Gipuzkoako eta Bizkaiko barneald...