San Markos

Atzo San Markos, sanmark edo xamark... Esaera zaharretan egunik jantzienetakoa. Artoa ereiteko irrika udaberri garbi ongi hornituarekikoarekin batera nahasten ziren hemen: sarritan, nahi eta ezin, hortxe ziharduten gure aurreko gajo haiek.
"Arantza beltza ago zabal, arto lurrek ago zabal",
"Arantza zurie loran dago, arto egiten giro dago",
"Elorritxue loran dago, artua ereiten giro dago".
"Elorria loran dago, mirua loka dago, artoa ereiteko a zer sasoia dagon!",
"Miru zurixa etorri da ta, artua ereiten hasi biheko dogu!"
Hauek denak sasoiari nola erreparatzen zioten agertzen digute: batzuk landareei, elorri beltz nahiz zuri, besteek miru arre nahiz miru-zurixari... etortzen baitira hauek ere Maroko aldeko mendietatik gureetara hemen lokatu eta kumak ateratzera; Nafarro aldera ia guztiz zuriak, hona Arantzazura zuri-beltzak, hegalari finak, hemengo saiak baino askoz zaluago eta axkarragoak...
Baina, artoa ereiteko presa-nahia-grina ta ezina, beti ere eguraldiak behartuta sarriegi sentitzen zutena, beste honako erranairu honek agertzen du egoki ta preziso: "San Jurgi, artoak ereiteko goizegi; San Markos, ai artoak eginda balegoz!" Ze tarte dago bada, Jurgitik Maskosera? Jurgi, diada eta guzti, 23an izan, eta Markos, 25ean...! Artoak egiteko gutxitxo. Baina, hor sortzen ziren gure laborarien estuasunak: udaberriko egun lanerakoak bazihoazela ikustean, eta lurra ez zegoela pronto, edo ez zuelako behar beste lehortzen, edo goldatuta gero ere, ez zuelako area edo nafar-are 'karramarroa' soroan sartzeko betarik ematen... busti orduak ugariago izaten baitira askotan sasoi honetan, eguzkitsu eta lehorrak baino, eta ezin maneiatu lurra: Por san Marcos, por el suelo hay charcos, ziotsaten Gaztelatik.
Nolakoa joan da san Markos eguna? "San Mark egunean euria bada, berrogei egunez guti edo gehiago euria eginen du", hala ziotsaten Baxenabarre aldean. Euririk apenas, lanbro apur bat mendietan, baina egun iluna, lainateria mendietan lapatuta iraun zuelako, ipar ahulak ez baikaitu utzi nahi. "San Markos aurreti odoiak yotzen badu, urte ura arto-urte ona"... balioko ote du artotarako joan den ostiraleko odoiak? Aprobetxatu zuten batzuen-batzuk sagardotegiyan ederkiasko, e, Kepa?

pellozabala