Uda hatsa abian

Giuseppe Arcimboldo. "Le printemps"

Gaur, eguna eta gaua elkarrekin besarkatu eta berdin irauten duten egun honetan uda hatsa hasi da, Hitz jolas polita, udaren hasiera edo udaren hats edo arnasa. Pasa den asteburutik gaztelaizearen eraginez, udaberriaren fereka eta sartu nahia sumatu dugu eguratsean eta oraingoan hego-mendebala ez zaigu ipar bihurtu, ez horixe! Betiereko borroka horretan, hegoa iparrari gailendu zaio, aspaldiko partez, eta tenporek ziotenez, maiatzaren haisera arte tartekatuko bide dira egun epelak eta euritsuak. Aurreko batzuetan aipatu izan denez, badirudi antzina bi urtaro baizik ez zirela bereizten eta hiztunek beste herri batzuekin partekatzen duten kultur espaziora egokiturik, beste biak sortu zituztela, udaberria eta udazkena. Biok uda hitzetik abiaturik, baina, salbuespen batzuekin. Izendapenei dagokienez, hauxe topatu dugu corpusean:

bedats iz.: Behe-Nafarrera / Lapurtera / Zuberera. Amak utzi ninduzun bedats azkenian; geroztik nabilazu hegalez airian. (Azkue). Hiztegia.
bedatse iz.: Zaraitzuera / N-Erronkari, Zuberera. (Azkue). Hiztegia.
belatxe iz.: Zuberera. (Harriet). Hiztegia.
belhartze iz.: Jinkoak mundu hau guzia bethi dagoka bere batean bethiereko aldizkatze batzuen erdian, zeinetaz, eguna ganbiatzen baita gauera, belhartzea udara, uda igartzera, igartzea negura, eta negua berriz belhartzera . (Haraneder). (Philotea, 393 or)
eralora iz.: Gipuzkera? Urtearen lau denborak dira udaberria edo eralora... (Kardaberaz). Eusquerar. 48-4 or.
primadera iz.: (Gotzon Garate). Atsotitzak.
uda-hats iz.: Ez bada ere bethi uda-hatsean (lurra molde gaitz delakotz) agertzen du mokoa uda-azkenean bederen eritasuna jainko maiteak igortzearekin. Fedearen propagacionea 1983, 70 or.
udats iz.: Udatseko edo primaderako nere itzuliak eginak nituen. Fedearen Propagacionea 1907, 230 or.
udabarri iz.: Bizkaiera. Illik gure begietan, baiña udabarrian urteten dabe kapullotik txiribiria biurturikHiztegia. (Diál. bas. 7-9) (Azkue).
udaberri iz.: O usain on zerukoak! o arrosa-liliak! / nolakorikan jasaten ez baitu udaberriak! (J.Etcheberry). Manual, I, 135 or.
udaraberri iz.: Udaraberri zan ta gure etsayai zer edo zer egiteko asmoz ziran. (Apalategi). Euskal mutillak, 41 or.
udasiera iz.: N-Etxarri Aranatz. (Azkue). Hiztegia.
uda-haspen iz.: Behe-Nafarrera. Hiribarren Euskaldunak.
uda-haste iz.: Eguna ganbiatzen baita bethi gabera, uda-hastea edo belhartza edo belhartza udara. (S. Pouvreau). Philotea, 469 or.
udaste iz.: Zergatik abesten ez / dezu udaste ederrean, / mendi, zelai, baratzak / apain dagoztenean? (C. Sagarzazu). Ixil-ixilik.
udakhail iz.: BN-Bardotze. (Azkue). Morfologia, 202.
udalen iz.: Udalenak elorria, / et' elorriak udalenari / loramortxaka zuria. (B. Gandiaga.) Elorri, 32.