EtnoMet (Aroaren berbaroak)

2004ko azaroaren 1ean sortua. Eguraldiaren gainean mintzatzeko gunea: zer-nolako ikuspegia daukan herriak eguraldiarekiko, zein hitz erabiltzen den ahozko euskaran fenomeno atmosferiko jakinak izendatzeko. Sasoi edo egun batzuetan dagoen eguraldiaren aitzakian, iruzkinak egiteko gunea.

2005/06/01

Babaila hasi da

“http://analyzer.depaul.edu/paperplate/bad%20moons%20rising/June%2029.jpg” irudia ezin da bistaratu, akatsak dituelako.


Gaur bertan hasi zaigu ekaina. Udaren atarian gara eta badirudi aroa egonkor samarrago dugula. Iraungo ahal du! Batuaz “ekaina” (egu+gain?) erabiltzen bada ere, beste hainbat izendapen dira euskalkietan barreiaturik. Osagaien arabera, honako sailkapen hau egin liteke:

1. Arra+ maiatz

arramaiatz: Zuberera. Arramayatzaren eta uztarilaren aartea da hortako thenorerik hobena. Dial. Bas. 95

2. Baba + il

babaill: Ill oni izen dezente eman dizkiote gure asaba zaarrak. Bagilla edo babailla: gagarrena ez ezik babaren illa ere au bait degu. Arantzazu egutegia, 1962-06-01.

3. Ebagi? + il

bagil: Azkue. Hiztegia. G-Oñati. Candido Izagirre. El vocabulario vasco de Aránzazu-Oñate.

4. Egu+ gain?

ekain: Ekain-jai oek zertarako ziran eta zer esan nai zuten, berak naikoa adierazten digute. Barandiaran. Leen gizona, 81 or. Gure Almanaka 1956.

ekhain : Antziñan Garagarrilla eguzkiari opaldua zegon. Prop. 1911, 6. Ill orren izena Ekhaina zan (ekhi-eguzkia)”. Leen gizona, 79 or. Barandiaran.

5. Erein + aro

Eraiero: Hilhabete hunetan abiatzen dira belhar ephaiteak... Duvoisin. Laborantzako liburua, 1858, 207 or.

erearo: "Erearo da aziak lurrean sartu edo ereiteko aro edo giro ona... Lapurtarrak "erearoa" geure bagil edo erderazko "Junio" esaten dabe". Euskalzale, 1897, 326 or. Erearoan egunik luzeenak. Erearoan gure erriko bestak. M. Izeta. Baztango Hiztegia.

ereiaro: Retana Hiztegia.

ereiero: 1812ko Ereieruen 24 Rusiako lurrean sartu zan. M.A. Iñarra. Euskalzale, 1897, 274 or.

ereilero: N-Lesaka / G- Oiartzun. Azkue. Hiztegia.

eriaro: Joan den urthean,eriaroaren lehenean...". Fedearen Propagacionea.

errearo: Lapurtera. "Eriaroa zan, erreraroa egiazki". J. Barbier, Piarres, I, 151 or. Lhande. Hiztegia.

6. Garagar + aro, il

gaarzaro: BN-Baigorri. Lacombe. Vocabulaire Basque.

garagarril: Bizkaitarrak Garagarrillari "Bagilla" deitzen diote... ta Uztaillari, berriz, Garagarrilla. Arantzazu Egutegia, 1962-07-01 .

garagarzaro: Erronkariera / N-Aezkoa. Zuri izan yaz, beltz utzuliren yaz, garagarzaroan ta gari-ilean urik eztuk edanen. Azkue. Euskalerriaren Jakintza I, 101 or.

7. uda+ il

udail: Ekhainaren orde zonbaitek diote errearoa edo udaila. Gure Almanaka, 1951, 5 or.


Eta atsotitzak dioenez: Ekaina eder, uda halaber.

Zuek, besterik? Azterketaila, agian?



3 Comments:

  • At 16:35, Blogger Erramun Gerrikagoitia said…

    Ekain hilaren etymologia da ekhi + gain, zeren ekainean egoten da ekhia edo eguzkia bere gainean edo hobeto gainenean.

     
  • At 16:56, Blogger Kepa Diegez said…

    Bai, hala ematen du. Ekialdeko hitza izanda, logikoagoa da "ekhi" izatea eta ez, "egu". Mila esker, Erramun.

     
  • At 11:41, Anonymous Anonimoa said…

    Kuriosoa, ereiteko bi aroak egutegiaren izenetan ere azaltzea. Euskal Herri atlantiarrean aspaldi samar galdu zuen Azaroak bere jatorrizko esanahia. Orain, hain azkar iritsi ote dira labore berriak gure egutegira? "Baba" horiek izatekoan ere ekialdean "ilarrak" eta erdialdean "babarrunak" esaten zaien "indoaba", "indaba" edo "indiabak" izan behar dute.

    Donostia inguruetan esaten zen: "San Markos, artoak eginak balegoz". Artoak eta babarrunak ekaina baino askoz lehenagotik egon behar dute ereinik, beraz. "Garagarril" izenaren logika segitzekotan, "babailak" irailean edo urrian beharko zuen, orduan biltzen da eta.

    Ekainarekin segi beharko dugu. Edo arramaiatzarekin.

    Tomax.

     

Argitaratu iruzkina

<< Home

 
Contador gratis contadorplus.com -----------------------------------------------------------------